Spojrzymy więc na kolejny element planu PO, jakim jest wprowadzenie licencji programowych dla nadawców publicznych.
Dlaczego warto poświęcić temu trochę uwagi? Ano dlatego, że jak wskazuje wspomniany projekt ustawy, jego autorzy nie chcą bądź nie potrafią doregulować proponowanych przez siebie rozwiązań tak, by wiadomo było, jak mają one działać. Oto np. sprawa powoływania władz nadawców publicznych. KRRiT ma przeprowadzać konkursy wśród kandydatów rekomendowanych przez uczelnie bądź organizacje dziennikarskie albo twórcze i przedstawiać kandydatów ministrowi skarbu, by ten powołał rady nadzorcze i zarządy. Ale co to jest „rekomendacja”: czy jest to świstek papieru, jaki rektor bądź prezes stowarzyszenia wystawia koledze, czy jest to uchwała senatu uczelni bądź zarządu stowarzyszenia, a więc stanowisko ciała kolegialnego, które prześwietliło kandydatów i bierze za nich odpowiedzialność? I po drugie: czy KRRiT przedstawia ministrowi dowolną liczbę kandydatów, by sobie wybierał, czy też tylu kandydatów do danej rady czy zarządu, ile jest miejsc, tak by wykluczyć jego uznaniowy, politycznie umotywowany wybór?
Nie wiem, jak projektodawcy wyobrażają sobie licencję programową, więc na wszelki wypadek zobaczmy, jak rozstrzygnięto tę sprawę w Wielkiej Brytanii, gdzie właśnie niedawno taką instytucję wprowadzono.
Zgodnie z przepisami, BBC ma realizować sześć celów: wzmacnianie obywatelstwa i społeczeństwa obywatelskiego; promocja oświaty i nauki; stymulowanie twórczości i osiągnięć kultury; przedstawianie Zjednoczonego Królestwa, jego narodów, regionów i społeczności lokalnych; przedstawianie Zjednoczonego Królestwa światu, a świata Zjednoczonemu Królestwu; oraz, realizując pozostałe cele, wspomagać udostępnienie publiczności korzyści płynących z nowych technologii i usług komunikacyjnych oraz odegrać czołową rolę w cyfrowej konwersji telewizji.
Proces prowadzący do stworzenia licencji programowej zaczyna się od tego, że BBC Trust, nowy organ nadzorczy, pisze sześć dokumentów, tzw. „misji celowych”, szczegółowo wyjaśniających, o co konkretnie w danym zadaniu chodzi, a także przedstawiających kryteria, za pomocą których BBC Trust będzie oceniał ich realizację. BBC Trust to osobne ciało, dysponujące własnym personelem (a więc własnymi źródłami informacji i analiz, bez konieczności zdawania się na służby podległe kierownictwu BBC). Ocena taka dokonywana będzie co roku. W latach 2011-2012 BBC Trust dokona podstawowego przeglądu tych misji celowych, na podstawie konsultacji publicznej i z udziałem rad widzów i słuchaczy. W zależności od wyniku, może dokonać w nich zmian.
Po opracowaniu „misji celowych” BBC Trust zleca radzie wykonawczej BBC (dyrektor generalny i inni członkowie ścisłego kierownictwa) opracowanie planów realizacji misji celowych. W planach tych wskazuje się programy kluczowe dla realizacji każdej z misji celowych oraz działań, jakie mają zostać podjęte dla ich zrealizowania. Po zatwierdzeniu planów BBC Trust publikuje je, wyjaśniając, dlaczego je zaakceptował.
Plany realizacji misji celowych to etap pośredni między samymi „misjami celowymi” a licencjami programowymi przyznawanymi przez BBC Trust, po konsultacji publicznej, poszczególnym programom lub usługom BBC. Każda licencja składa się z czterech części. Część I opisuje zadania programu lub usługi. Część II opisuje sposób dostarczenia treści do odbiorców – programy naziemne, platformy cyfrowe, Internet, media strumieniowe, usługi na życzenie itp. Część III określa budżet danego programu czy usługi. Część IV zawiera opis polityki programowej danego programu czy usługi oraz to, w jaki sposób służy to realizacji celów publicznych BBC.
Ostatnim etapem określenia zadań programowych BBC jest publikowanie przez radę wykonawczą BBC, po zatwierdzeniu przez BBC Trust, „Deklaracji polityki programowej”, będącej zobowiązaniem wobec publiczności co do zawartości programu. „Deklaracja” na lata 2007-2008 to ponadstustronicowy dokument, opisujący ze szczegółami oraz w formie konkretnych policzalnych celów na co odbiorcy mogą liczyć w każdym z programów radiowych i telewizyjnych, w usługach internetowych oraz programach regionalnych.
Powie ktoś, że u nas to się nie przyjmie, bo to za dużo biurokracji, a u nas nie ma tradycji takiego planowania programowego. Wiem coś o tym, bo kiedy pracowałem w TVP, stworzyłem uchwałę zarządu przedstawiającą proces planowania programowego i rozliczania jego wykonania. Zarząd uchwałę, a jakże, przyjął, ale natychmiast o niej zapomniał i nigdy nie wymagał jej wykonania przez podległe sobie służby.
Skoro jednak wszyscy mówią, że „misja” jest niedostatecznie zdefiniowana i nie wiadomo, o co w tym pojęciu tak naprawdę chodzi, może jednak warto wzorować się na rozwiązaniach, które przynajmniej nie pozostawiają wątpliwości, jakie zadania nałożono na nadawcę publicznego. Dodajmy, że przepisy zobowiązują BBC Trust do ogłoszenia zasad swojego własnego działania. Przyjęło to postać 28 dokumentów, w których BBC Trust informuje m.in., jak będzie konsultował się ze społeczeństwem; jak powoła i będzie korzystał z rad widzów i słuchaczy; jak będzie składał sprawozdania i rozliczenia ze swojej pracy; określał strategiczne kierunki działania BBC; określał zadania programowe stacji i plany ich realizacji; określał strategię działalności gospodarczej BBC; nadzorował udział BBC w konwersji cyfrowej; uczestniczył w tworzeniu planów finansowych i budżetów jednostek BBC, a następnie monitorował ich wykonanie i pilnował efektywnego wykorzystywania środków oddanych BBC do dyspozycji; nadzorował pobieranie abonamentu; zapewniał przestrzeganie prawa oraz przepisów o ochronie konkurencji; nadzorował określanie standardów redakcyjnych i programowych; zapewniał przeprowadzenie „Public Value Test” w odniesieniu do nowych usług publicznych BBC; powoływał kierownictwo BBC itp.
Jeszcze słowo o wspomnianym „Public Value Test”. W trosce o to, by działalność BBC nie zakłócała konkurencji i nie szkodziła podmiotom rynkowym, kierownictwo BBC musi wystąpić do BBC Trust o zgodę na uruchomienie nowej formy działalności. BBC Trust podejmuje decyzję, czy istnieje potrzeba przeprowadzenia „testu wartości publicznej”, czy też nie. Jeżeli tak, dokonuje się dwóch ocen: „ocenę wartości publicznej”, przeprowadzaną przez sam BBC Trust i mającą odpowiedzieć na pytanie, czy propozycja jest zgodna z misją publiczną oraz na ile ją wzbogaci, czy uzupełni, oraz „ocenę wpływu na rynek”, co powierza się organowi regulacyjnemu OFCOM. Chodzi tu przede wszystkim o ustalenie, jak nowa forma działalności BBC wpłynie na perspektywy podobnych przedsięwzięć komercyjnych i czy nie będzie zagrażała konkurencji. Dopiero wtedy podejmuje się decyzję, czy nową działalność można uruchomić, czy też nie.
Anglicy nie pozostawiają więc niczego przypadkowi czy radosnej twórczości. Owszem, trzeba się napracować, by pokonać te wszystkie etapy i spełnić te wszystkie wymogi. Przynajmniej jednak na końcu drogi nikt nie ma wątpliwości, czego może od BBC oczekiwać, natomiast sami pracownicy i kierownictwo stacji dysponują pełną wiedzą o tym, jakie są ich zadania.
A jak będzie przebiegało nadawanie licencji programowych w Polsce? A potem rozliczanie ich wykonania? Przecież KRRiT nie będzie miała personelu, więc skąd będzie wiedziała, czy licencja została wykonana, czy nie? A może rozliczaniem nadawców będzie się zajmował prezes UKE? No i co będzie, jak się okaże, że z wykonaniem licencji krucho? Czy zarządy i rady nadzorcze będą egzekwowały odpowiedzialność od dyrektorów anten i same będą z tego rozliczane? Czy minister skarbu będzie miał obowiązek brać to pod uwagę, gdy będzie kwitował zarząd i radę nadzorczą?
Nic o tym wszystkim nie wiadomo. Warto więc z góry zastanowić się, co w praktyce oznacza skądinąd słuszne hasło wprowadzenia licencji programowych. Inaczej okaże się, że chcieliśmy dobrze, a wyszło jak zwykle.